Dvorci Vojvodine

Sedamnaest dvoraca i letnjikovaca u Bačkoj, Banatu i Sremu proglašeno je za kulturna dobra i nalaze se pod zaštitom države. Dvorac porodice Bezeredi, a kasnije Dunđerski, u Čelarevu, patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima i vladičanski u Vršcu, imaju status kulturnog dobra od izuzetnog značaja. Pored njih na skrovitim i lepim mestima ravnice, ili u samom središtu vojvođanskih varoši, registrovano je još četrdeset dvoraca i letnjikovaca različite arhitektonske i kulturne vrednosti. Neki među njima su još uvek u dobrom stanju. Većina propada i nestaje zauvek kao i prelepi parkovi koji ih po pravilu okružuju.

Budući da je većina izgrađena krajem osamnaestog i tokom devetnaestog veka za vojvođanske dvorce se lepo kaže da su to deca devetnaestog veka. To je period kada, nakon odlaska turske carevine sa prostora Panonije, Austrougarska sprovodi niz društvenih i ekonomskih reformi koje su omogućile društveni, kulturni i graditeljski zamah. Takođe, to je i vreme velikih kolonizacija i seoba. Na uglavnom puste i zapuštene ravnice doseljavaju se Mađari, Srbi, Nemci, Slovaci, Jevreji, Jermeni, Cincari ....Najuspešniji među njima brzo su sticali imetak, kupovali velike posede, sticali plemićke titule i gradili lepe i reprezentativne građevine, dvorce i letnjikovce u kojima su stalno ili povremeno živeli. Bile su to porodice, Stratimirović iz Kulpina, Popović-Tekelija iz Arada, Jagodić iz Konaka, Zako iz Bajše, Dunđerski iz Srbobrana, Servijski iz Turske Kanjiže, Lazarevic iz Velikog Središta, Fernbah iz Apatina, Karačonji iz Beodre, Karas iz Horgoša, Kotek iz Futoga, Lederer iz Čoke, Lukač iz Ečke ...To su bogati ljudi, veleposednici, trgovci, bivši vojnici ili graničari, što je među Srbima bio najčešće slučaj, važne ličnosti svog vremena.

Porodica Stratimirović dala je mitropolita Stefana i vođu bune 1848. Đorđa Stratimirovića. Marko Đurković Servijski osnovao je prvi fond za školovanje srpske dece, Gedeon, Lazar i Bogdan Dunđerski ostavljali su velike zadužbine srpskim institucijama. Artur Fernbah bio je župan Bač-Bodroške županije, a Lajoš Karačonji županije Torontal (današnji Banat).

Seriju DVORCI VOJVODINE čini sedam polučasovnih epizoda. Prva epizoda "DECA DEVETNAESTOG VEKA" bavi se celinom ove jedinstvene graditeljske baštine, razlozima propadanja i izgledima da vojvođanski dvorci ponovo ožive. Slede tri epizode o porodici Dunđerski : Gedeonu, Lazaru i Bogdanu Dunđerskom i priče o njihovih pet dvoraca: Čelarevu, Kulpinu, Hajdučici, Sokolcu i Fantastu. Lenka Dunđerska je bila najmlađa kći Lazara Dunđerskog, umrla je u 25. godini, a Laza Kostić joj je posvetio poemu SANTA MARIA DELLA SALUTE. Epizoda "LENKA DUNĐERSKA" pored priče o nastanku ove pesme bavi se i tradicijom zadužbinarstva koju je porodica Dunđerski prenosila kroz četiri generacije. Šesta epizoda posvećena je dvorcima porodice Lazarević iz Velikog Središta, pored Vršca, potomcima popa Luke Lazarevića-Karađorđevog vojvode, a sedma VILI STANKOVIĆ u Čortanovcima koju je podigao dr Radenko Stanković, lični lekar kralja Aleksandra Karađorđevića i jedan od trojice kraljevih namesnika.

Seriju DVORCI VOJVODINE realizovali su: snimatelji DUŠAN ŽIVKOVIĆ i DARKO BURSAĆ, muzički urednik DEJAN ĐAKOVAC, grafički dizajn slike i izrada špice ANA PETROVIĆ i VALENTINA DANILOVIĆ, aranžman i obrada kompozicije «VEĆ ODAVNO SPREMAM SVOG MRKOVA» ZVONKA BOGDANA studenti BERKLEE COLEGE OF MUSIC iz Bostona JASNA ĐURAN, LAJTH AL RUBAYE I EMIR CERMAN, montažer KSENIJA SAVIĆEVIĆ, autor i urednik BOŽIDAR ĐURAN.