Istina o pogromu 6.000 Srba skrivana 66 godina

Tog proleća 1942. stradale su čitave porodice iz romanijske regije. Samo iz porodice Pušonja iz Džimrija kod Han Pijeska, ustaše su pobile 42 člana, od kojih je najmlađi imao mesec dana, a iz familije Ćebić iz okoline Rogatice, ubijeno je 25 članova. Jedan od preživelih iz te familije Milorad Ćebić, koji danas ima 92 godine svedoči o tom zločinu u novom izdanju Kvadrature kruga.

Mogao si po vodi ići sa leša na leš, koliko ih je bilo u Drini, tog 22. marta 1942. priseća se Milorad Ćebić koji je uspeo da se spase zahvaljujući svom stricu koji je dukatima kupio njegov i svoj život.

Drina je plivala u krvi. Meni su i opanci bili puni krvi jer smo morali gaziti preko mrtvih pokušavajući da se spasemo. Mnogi nisu uspeli u tome. Gledala sam kako majka sa troje djece, uhvati ono najstarije pa ga baci u Drinu, pa ono drugo, pa treće i kaže: Ajte, djeco, sad će i majka za vama. I bogami, skoči i ona u vodu za njima kako ne bi dopala u ruke ustašama, priseća se Mara Subotić jedan od preživelih svedoka u Starom Brodu.

Preko 300 djevojaka, skočilo je sa stena u Drinu, većina njih hvatala se za ruke, kao da su u kolu, i tako skakale u vodu da ne bi bile mučene i obeščašćene, svedoči Cana Nikitović iz Višegrada koja danas ima 92 godine.

U januaru 1942. godine u istočnoj Bosni počela je ofanziva 718. nemačke divizije i ustaške Crne legije pod vođstvom potpukovnika Jure Francetića čiji je cilj bio da na Drini uspostavi i učvrsti granicu NDH i očisti tu regiju od srpskog stanovništva.

Desetine hiljada ljudi iz Olova, Kladnja, Han Pijeska, Rogatice, sa Sokoca i Pala krenulo je u zbegovima ka Višegradu sa nadom da će odatle uspeti da pređu u Srbiju i u njoj nađu spas. Oko 30.000 izbeglica tada je uspelo da se prebaci do Mokre Gore, odakle su vozovima transportovani po Srbiji koja im je pružila utočište. Deo njih ostao je u Mokroj Gori, a deo je otišao u Bačevce na Drini i Zaovine na Tari.

U poslednjem talasu srpskih izbeglica iz istočne Bosne bilo je oko 10.000 ljudi, kojima italijanska straža nije dozvolila prelazak preko mosta Mehmed paše Sokolovića u Višegradu. Ne mogavši da pređu u Srbiju, posle tri dana čekanja, ljudi su u zbegovima krenuli nazad uz Drinu. U mestu Miloševići i Stari Brod sačekale su ih ustaše i tu napravile masakr.

O zločinu u Starom Brodu ćutalo se 66 godina. Dugo i predugo se čekalo da istina ispliva iz hladnih dubina Drine koja je te 1942. godine bila najveća srpska grobnica u istočnoj Bosni. Oni koji su posle rata tražili pravdu i istinu o tom zločinu su proganjani i zatvarani, kao Branko Lučić i njegova strina koja je poslata na prinudni rad u Vojvodinu, samo zato što su tražili kaznu za zločince za pet njihovih pobijenih članova porodice.

„Oprostite nam što smo 66 godina ćutali...", tako počinje tekst na spomeniku, kraj kapele u Starom Brodu koji je narod ovog kraja sam podigao 2008. godine kada je i prvi put održano opelo žrtvama iz Starog Broda. Sav materijal za spomenik i kapelu narod je četiri godine dovozio čamcima i brodom, jer drugog puta do Starog Broda, osim onog vodenog, uz Drinu, nije bilo.

Spomen-muzej stradalima u Starom Brodu, na čijim zidovima je ispisano 6.154 imena stradalih Srba, otvoren je 2019. godine.

Urednik: Branko Stanković
Snimatelj: Darko Bursać
Montaža: Marija Baronijan Šašić