Rastko (Sava) Nemanjić

Sveti Sava (svetovno ime Rastko, monaško ime Sava) rođen je oko 1175. godine u Rasu, a umro 14. januara 1236. godine u Trnovu.

Bio je najmlađi sin srpskog velikog župana Stefana Nemanje, svetogorski monah, jeromonah i arhimandrit Studenice, prvi arhiepiskop autokefalne Srpske arhiepiskopije, diplomata, zakonodavac, književnik i hodočasnik.

Jedna od najznačajnijih ličnosti srpske istorije, a Srpska pravoslavna crkva ga slavi kao sveca. Njegova ličnost je ostvarila veliki uticaj na srednjovekovno srpsko književno stvaralaštvo, a njegov kult se vekovima neguje u srpskom narodu.

O Rastkovom ranom životu ne zna se mnogo. Rastao je u vreme velikih spoljnopolitičkih iskušenja za državu svoga oca i mogao se upoznati sa osnovnim pitanjima vođenja države. Kada je napunio 15 godina, Rastku je Stefan Nemanja poverio na upravu humsku oblast.

Na Svetu goru, s namerom da se zamonaši, Rastko je otišao 1191. godine već pismen i upoznat sa delima ranohrišćanske, vizantijske i staroslovenske književnosti. Različiti izvori na razne načine opisuje taj događaj. Savin prikaz je skroman i suzdržan.

S vremenom je priča o tom odlasku postajala dramatičnija. U jednom od izvora, Teodosije Hilandarac navodi da je za Rastkom otac poslao poteru s namerom da ga spreči da se zamonaši. Potera je stigla na Svetu goru pre nego što se Rastko zamonašio, ali on je uspeo da ih opije i tokom noći primi monaški čin.

U manastiru Vatoped na Svetoj gori, koji je bio Savin dom narednih sedam godina, iskreno se posvetio monaškom životu. U međuvremenu, u Srbiji je došlo do smene na prestolu. Stefan Nemanja se 1196. godine povukao sa vlasti, koju je prepustio svom srednjem sinu Stefanu Nemanjiću. Uskoro se Stefan Nemanja pridružio Savi na Svetoj gori.

Posle izvesnog vremena boravka u Vatopedu, kod Simeona i Save se javila ideja za osnivanjem srpskog manastira na Svetoj gori. Sava je za to u Carigradu početkom 1198. godine dobio saglasnost Aleksija III Anđela.

Simeon je u Hilandaru umro 1199. godine. Padom Carigrada 1204. godine, Sveta gora je pripala Bonifaciju, markizu od Monferata. Položaj svetogorskih manastira postao je nesiguran, pa su Savi braća pisala da prenese očeve mošti u Srbiju.

Sava je pošao na dugo putovanje sa Simeonovim moštima i u pratnji grupe hilandarskih kaluđera. Početkom 1207. godine, Nemanjina tri sina sahranila su njegove posmrtne ostatke u grobnici koju je pripremio u svojoj zadužbini Studenici.

Nedugo zatim, Sava je postavljen za igumana Studenice. Sava je u Srbiju preneo sve uzore svetogorskog manastirskog života, osnivao je manastire, lavre i isposnice.

Sa bratom Stefanom otpočeo je radove na podizanju Žiče. Za vreme svog boravka u Studenici, Sava je pored službe napisao i "Žitije Svetog Simeona", koje predstavlja istaknuto delo srpske srednjovekovne književnosti.

Kao iguman najznačajnijeg manastira u Srbiji, Sava je morao da se uključi i u državničke poslove. Značajnu diplomatsku misiju Sava je uspešno obavio 1220. godine, kada je Srbiji zapretila velika opasnost od ugarskog kralja Andrije II.

Složene političke okolnosti na Balkanu početkom 13. veka, a isto tako složena crkvena situacija u Srbiji, bile su pozadina misije Save Nemanjića u Nikeji, čiji je rezultat bila autokefalnost srpske crkve 1219. godine, a Sava je postao arhiepiskop. Otišao je u Žiču, koja je postala središte nove, Srpske arhiepiskopije.

Stefan Prvovenčani je umro 1228. godine. Novog kralja, Radoslava, Sava je krunisao u Žiči. Sledeće godine, Sava je krenuo na hodočašće. Obišao je Jerusalim, Vitlejem, Jordan, a u povratku je boravio na Svetoj gori.

Sava je bio srpski arhiepiskop do 1234. godine. Za naslednika je postavio svog učenika Arsenija. Potom se uputio na drugo hodočašće u Svetu zemlju. Iako je brod kojim je Sava plovio bio žrtva gusarskog napada, Sava je ipak uspešno prispeo u luku Brindizi.

Odatle se uputio u Jerusalim, pa u Egipat i Malu Aziju. U povratku je boravio u bugarskom Trnovu, gde je i umro 1236. godine.