Dugom i energičnom vladavinom, Stefan Nemanja je uspeo da uspostavi jaku državu u kojoj je ojačao ugled vlasti. Ujedinio je Rašku i Zetu, koje su se dotad pola veka borile za prevlast i otvorio je put za stvaranje još šire nacionalne države.

Stefan Nemanja je rođen oko 1113. godine u Ribnici (današnja Podgorica), kao četvrti i najmlađi sin vlastelina Zavide.

Kada je odrastao, Nemanja je na upravu dobio oblasti oko Toplice, Ibra, Rasine i Puste Reke. Vizantijski car Manojlo l Komnin 1165. godine dodeljuje i župu Dubočicu (oko današnjeg Leskovca) Stefanu Nemanji, čime on postaje direktan carev vazal, a samim tim se poboljšava i njegov položaj u borbi za titulu velikog župana.

Neposredno nakon dobijanja župe, Stefan Nemanja kreće sa podizanjem dva manastira, čime dobija podršku plemstva i crkve. Međutim, na velikom skupu raške vlastele, braća su ga zarobila i zatvorila u pećinu. Pristalice su ga ubrzo oslobodile.

Godine 1166, zbacio je s vlasti najstarijeg brata Tihomira i sa ostalom braćom, Stracimirom i Miroslavom, progoni ga iz zemlje.

U jesen 1168. godine, car Manojlo šalje vojsku proteranoj braći kako bi skinuli s vlasti Stefana Nemanju, ali u bici kod Pantina, nedaleko od Zvečana, Stefan Nemanja pobeđuje i zvanično biva prihvaćen kao veliki župan Raške i vizantijski vazal.

Tokom perioda vladavine, od 1168. do 1196. godine, Stefan Nemanja je zajedno sa Kraljevinom Ugarskom, Mletačkom republikom i Svetim rimskim carstvom ratovao protiv Vizantije i time proširio svoju teritoriju na Zetu i Neretvu.

U vreme krstaških ratova, 1189. godine, Stefan Nemanja i Fridrih Barbarosa, koji je predvodio krstašku vojsku, sreli su se u Nišu. Krstaška vojska je nastavila pohod i nakon osvajanja Hadrijanopolja, 1190. godine car Isak II sklapa mir sa Barbarosom, što mu omogućava da napadne Nemanju.

Bitka se odigrala iste godine oko Južne Morave, a vizantijska vojska je odnela pobedu, posle čega je pustošila Rašku i stradao je Nemanjin dvorac nedaleko od Kuršumlije.

Stefana Nemanju smatraju jednim od rodonačelnika Srpske pravoslavne crkve i velikim borcem protiv bogumilskih učenja. Bio je ktitor velikog broja manastira i crkava, a među najpoznatijima su Studenica, Hilandar i Đurđevi stupovi. Prema legendi, Stefan Nemanja je Đurđeve stupove izgradio u znak zahvalnosti Svetom Đorđu, kome se molio tokom svog zatočeništva u pećini Ras, obećavši da će, ako ga izbavi iz tamnice, podići manastir u njegovu čast na vrhu brda koje je jedino mogao da vidi iz pećine.

Na državnom saboru 1196. godine, predaje vlast svom srednjem sinu Stefanu Nemanjiću, koji je 1217. godine postao prvi srpski kralj.

Stefan Nemanja se zajedno sa svojom suprugom Anom zamonašuje u manastiru Studenici, gde dobijaju monaška imena Simeon i Anastasija. Zajedno sa sinom Savom odlazi na Svetu goru 1198. godine da obnove manastir Hilandar, gde i umire 13. februara 1199. godine.

Naredne godine je kanonizovan kao Sveti Simeon Mirotočivi, a njegove mošti Sava je doneo u Studenicu – da bi nad njima izmirio zavađenu braću Stefana i Vukana – gde se i danas nalaze.