Savin vrt: Pravoslavni zakonici

Osam vekova koji nas razdvajaju od epohe Sv. Save ne samo da nisu umanjili značaj njegovih dela već su u savremenim uslovima naučna tumačenja dobila adekvatniji izraz. Kompleksna i duboka priča o Sv. Savi je i priča o istoriji Srpske pravoslavne crkve. Kroz razgovor sa galerijom stručnjaka - istoričara, teologa, istoričara umetnosti, filozofa, istoričara književnosti i arheografa rasvetljavamo, tumačimo, potvrđujemo, stvaramo široki spektar saznanja o Sv. Savi, svetosavskom učenju, svetosavskom predanju, svetosavlju, o srpskom srednjem veku, književnosti i umetnosti koja je stvarana pod okriljem Crkve.

"Istina je da Savina misao počiva na univerzalnim vizantijskim idejama, da je on sačinio originalan izbor iz arsenala univerzalnih vizantijskih ideja, ali autentičnost Savine ideje jeste u tome što je svim idejama dao lični pečat. Taj pečat se manifestuje u tome što je on doživeo, ostvario ideal hrišćanske filozofije života, a to je ideal svetoga čoveka. Na taj način sve ono o čemu je Sava krucijalno pisao potvrđuje ličnim primerom", objašnjava teolog dr Mirko Sajlović.

"Sava je lično iskusio poseban oblik monaškog života, pre svega na Sv. Gori, a kasnije je obišao najvažnije pustinje monaške istočnog sveta - Judejsku, Egipatsku, Sinajsku. Važno je reći da su otšelnici koji su bili vezani za matični manastir bili apsolutno pripadnici monaške elite. To su najobrazovaniji ljudi i najpismeniji ljudi svoga doba. Onda nije neobično da su upravo na tim usamljeničkim kelijama prepisivane knjige i da su se te isihastirije pretvarale u centre duhovnog i književnog života", kaže istoričar umetnosti dr Danica Popović.

Domentijan piše da je Sava posle rukopoloženja za prvog srpskog arhiepiskopa, vraćajući se iz Nikeje u Srbiju 1219. godine, izvesno vreme proveo u manastiru Filokal u Solunu. Prema njegovom žitiju, "prepisao je mnoge knjige zakona, potrebne njegovoj sabornoj Crkvi, koje se odnose na usavršavanje prave vere." Iz bogate vizantijske nomokanonske literature Sava je načinio izbor građanskih i crkvenih propisa koji su postali temelj zakona Nemanjićke države u prvoj polovini 13. veka. Ti propisi sabrani su u pravni kodeks koji se naziva Zakonopravilo ili, grčki, Nomokanon.

Bez Zakonopravila se ne može govoriti o, za ono vreme modernom, hrišćanskom uređenju crkve i države.

"Jasno je da je Sv.Sava imao tu vrstu sposobnosti i moći, ali i energije da saznanja koja procenjuje kao dobra, primeni na mnogo širu zajednicu nego što je to Crkva",objašnjava istoričar umetnosti msr Tamara Ognjević.

"Sačuvano je deset prepisa Zakonopravila, Nomokanona Svetoga Save, nastali su između 13. i 17. Veka.Najstariji prepis je poznat kao Ilovička krmčija iz 1262.godine,ta knjiga se danas nalazi u Zagrebu u Akademiji gde je dospela u sedmoj deceniji 19.veka", arheograf dr Vladan Trijić.

"Savino Zakonopravilo, obimno delo od približno 800 strana - kamen temeljac srpskog srednjovekovnog prava nastalo je u istoj epohi u kojoj su napisana Povelja slobode ili Magna karta u Engleskoj- kamen temeljac britanskog ustava", protojerej dr Zoran Devrnja.

Istoričar dr Miloš Ković ističe da je "Zakonopravilo dokument srednjovekovne Srbije, osnovni, koji uređuje i kanonsko pravo i građansko pravo, koji uređuje porodične odnose i, kako je Miodrag Petrović dokazao, određuje vidove staranja o siromašnima, bolesnima, čovekov život. Zakonopravilo ostaje i posle donošenja Dušanovog zakonika. I, kako je to M. Petrović dokazao, Prota Mateja Nenadović želi da se osloni na Zakonopravilo 1804. u okviru zakonodavstva vaskrsle srpske države. Znači, vi imate dokument čije zračenje osećamo vekovima i čije zračenje ne osećaju samo Srbi, jer ono stiže do Rusije i kao Krmčija deluje na unutrašnji, duhovni, intelektualni i kulturni život Rusije u dugom nizu vekova."

U trećoj epizodi "Pravoslavni zakonici" stručnjaci razmatraju ulogu Svetog Save u stvaranju prvih srpskih pravnih dela - Zakonopravila ili Nomokanona, kojim je uređen crkveni i svetovni život srednjovekovne srpske države, te Hilandarskog, Karejskog i Studeničkog tipika, kojima je organizovan monaški život.

Scenarista: Petar Jakonić
Urednik: Ivana Kovačević
Montažer: Oblak Jurišin Kaufman
Direktor fotografije: Aleksandar Beatović
Reditelj: Violeta Petrović