Staro srpsko pisano nasleđe: Tajne Bele crkve Karanske

Svestraniji pristup istraživanju srpskih starina Srednjeg veka pa i onih iz kasnijeg perioda ističe u prvi plan poznavanje jedinstva kreativnog čina, duhovnih stemljenja i geografskog prostora na kome su se smenjivali istorijski događaji.

Posmatrajući u tom duhu Belu crkvu Karansku zadužbinu župana Petra Brajana sagrađenu za vreme, tada kralja Dušana, možemo da promišljamo o uzvišenim osećanjima srednjovekovnih Srba kada su posmatrali velelepne crkve svojih vladara. U tome, su srpske velmože, pošto su im to uslovi dozvoljavali, našle podsticaj za stvaranje sopstvenih zadužbina ostvarujući lični odnos prema dva carstva - nebeskom i zemaljskom.

Kao što je poznato, u svesti srednjovekovnog čoveka ceo život je priprema za buduće "postojanje" jer je obećana vrednost bila daleko iznad materijalnog "zemaljskog trajanja".

U Srbiji Dušanovog vremena kulturne komunikacije između severa i juga države bile su znatno življe i sadržajnije no što se to nekada smatralo - novi kultovi i običaji, bogoslovski i ideološki nazori i aktuelna umetnička shvatanja. Upravo zato preispitivanje sudova o živopisu Bele crkve Karanske, kao prilično dobro očuvane spomeničke celine, dobija naročit značaj za proučavanje umetnosti u severozapadnim delovima Dušanove države, pre svega one vlasteoske.

U žiži duhovnih i društvenih zbivanja koji su sledili nakon raspada srpske države pod Turcima, u vreme kada je podizanje velelpnih crkava posvećenih ktitora bilo nezamislivo, kasnije tokom perioda obnove Pećke patrijaršije kada je crkva bila glavni nosilac identiteta srpskog naroda, u istorijskom trenutku osam decenija pre Velike seobe, na ovom mestu u Beloj crkvi Karanskoj početkom 17. veka nastaje jedan rukopis koji je povezao posvećenog pravoslavnog pisara i orijentalnog iluminatora. Reč je, dakle, o Karanskom četvorojevanđelju koje se danas čuva u manastiru Nikolje u Ovčarsko-kablarskoj klisuri.
Prva i dosad najobuhvatnija monografija o Beloj crkvi Karanskoj, proizašla iz pera naučnika Milana Kašanina, objavljena 1928. godine. Od tada slikarstvo Blagoveštenske crkve u Karanu dobija mesto u svim ozbiljnijim pregledima srpske srednjovekovne umetnosti dospevajući povremeno u samu žižu interesovanja naučne javnosti. Svakako, treba imati u vidu plejadu srpskih naučnika koji su veliki doprinos istraživanju srpskog Srednjeg veka - Vojislav J. Đurić, Svetozar Radojčić, Dejan Medaković, Sima Ćirković, Gordana Babić, Ivan M. Đorđević i drugi.

U emisiji "Tajna Bele crkve Karanske" u okviru serije "Staro srpsko pisano nasleđe" govore istoričari umetnosti: prof dr Dragan Vojvodić, Dragiša Milosavljević, Katarina Dogandžić-Mićunović i Živojin Andrejić.

Urednik serije: Ivana Kovačević
Scenario: Dragan M.Ćirjanić i Ivana Kovačević
Reditelj: Dragan M.Ćirjanić