Enciklopedija za radoznale

Belovodski spomenici

Selo Bela Voda kod Kruševca poznato je po kamenolomima iz kojih se vadi nadaleko čuven belovodski peščar. U samom mestu ima nekoliko uspešnih majstorskih kamenorezačkih radionica koje ukrašavaju crkve, javne zgrade, klešu spomenike. Tradicija klesarstva je duga, većinu crkava i manastira moravske škole iz 14. veka ukrasili su ovdašnji majstori. U Beloj Vodi postoji Muzej klesarstva.

Bigar

Vodopad Bigar se nalazi na Staroj planini, na potoku Bukovski do, nekoliko kilometara južno od Kalne na putu ka Pirotu. Vodopad je visok oko 35 metara i ujedno predstavlja ušće u Stanjansku reku. Zbog kamena koji od taloženja kamenca stvara sama voda, Bigar je dobio ime i zaštićen je kao blago prirode. Ovaj kamen, se još zove i vodeni kamen, sedra ili vodeni mačak. Zanimljivo je da se voda sa Bigara može piti. Nekoliko stotina metara uzvodno nalazi se manastir Svetog Onofrija iz 13. veka.

Kula Todora od Stalaća

Todorova kula, Kula Todora od Stalaća, srednjovekovno je utvrđenje nedaleko od Stalaća, od koga su danas opstali samo ostaci donžona, zbog čega se ceo lokalitet obično naziva "kulom". Smatra se da je kulu podigao knez Lazar Hrebeljanović, na ostacima antičkog grada, kao i crkvu u blizini od koje je danas ostalo samo zvono u crkvenoj porti na kome piše da je napravljeno 1384. godine u Milanu.

Katinkino groblje

Porodica Surlandžis iz Pirota decenijama brine o spomeniku koji dostojanstveno povezuje Grčku i Srbiju. Oni su čuvari Grčkog vojničkog groblja u Pirotu koje je nastalo u godinama posle Prvog svetskog rata. U njemu počivaju ostaci 358 grčkih vojnika i oficira, koji su krajem Velikog rata stradali u okolini Pirota. S kolena na koleno, ova familija prenosi amanet prababe Grkinje, Katine Levandis, koja se tokom Prvog svetskog rata, kao bolničarka, zaljubila u pirotskog narednika Jovana Stankovića, da bi se posle „razmirice" udala za njega i postala pirotska snaha.

Bogorodica u Donjoj Kamenici

Crkva Svete Bogorodice u Donjoj Kamenici kod Knjaževca je zadužbina nepoznatog vlastelina i potiče iz prve polovine 14. veka. Smatra se za najoriginalniji i najvredniji umetnički spomenik Eparhije timočke. Osnova Crkve Svete Bogorodice u Donjoj Kamenici je u obliku upisanog krsta, zasvedena je poluobličastim svodom, a njeno kube počiva na pandantifima. Stilski arhitektura Crkva Presvete Bogorodice je kombinacija romanike, gotike i moravske arhitekture. Živopis ove Crkve u Donjoj Kamenici je od izuzetne vrednosti.

Snimatelj: Periša Đinđić

Stručni saradnik: Milutin Dedić

Autor: Miodrag Zupanc