140 godina Vojnog arhiva Srbije: Srpske institucionalizovane arhivistike

Istorijsko odeljenje Glavnog Đeneralštaba osnovano je na predlog Jovana Dragaševića, tadašnjeg oficira, profesora, nučnika istaknutog intelektualca, potonjeg člana Srpske kraljevske akademije. Na Velikoj školi Jovan Dragašević predavao je Jovanu Cvijiću, jednom od najvećih umova i naučnika srpskoj istoriji.

Tada, u drugoj polovini 19. veka, u vreme ekonomskog uzdizanja i kulturnog preporoda, osnivanje arhivske institucije značilo je još jednu potvrdu napretka mlade srpske države i njenog svrstavanja u red modernih evropskih društava.

Rodonačelnik srpske institucionalizovane arhivistike, Jovan Dragašević, je još polovinom 19. veka vizionarski obrazlagao potrebu osnivanja arhivske institucije u okviru Ministarstva vojnog. U tom predlogu je istakao:

"Svaki je narod slavan, koji imade slavnih dela. Ali i pored sviju slavnih dela narod može ostati bez slave, ako mu dela ostanu neznana. Stoga je uvek nužno da se ta slavna dela iskupe i pobeleže, da se metnu u istoriju, kao čuvarku narodnog života, pa da ih potomstvo zna, znajući uvažava i poštuje, uvažavajući i poštujući podržava."

Tokom svoje duge istorije Vojni arhiv - naslednik istorijskog odeljenja, delio je sudbinu naroda i države. Čuva svedočanstva na srpsko-turske ratove, svedoči o Balkanskim ratovima, o stradanju srpskog naroda i vojske tokom Velikog rata, nezabeleženom u istoriji
ratovanja, svedočanstva o međuratnom periodu, čuva dragocenu građu iz Drugog svetskog rata iz posleratnog perioda i najnovije srpske istorije.

Na samom kraju 20. veka 1999. godine Vojni arhiv je stradao u NATO bombardovanju. Tom prilikom uništena je gotovo sva tehnika za mikrofilmovanje, laboratorija za konzervaciju i održavanje i lečenje arhivske građe. Ali, zahvaljujući brzom reagovanju zaposlenih, spasena je sama građa koja je prenesena na druge lokacije.

Danas vojni srhiv, sa 40 miliona arhivskih svedočanstava predstavlja kulturno dobro od nacionalnog i svetskog značaja. Kroz treći vek postojanja baštini građu koja je nezaobilazan i jedinstven izvor u svakom ozbiljnijem istraživanju i proučavanju vojne, političke, pravne, prosvetne, kulturne i ekonomske istorije srpskog naroda i države.

Kao institucija od posebnog značaja sarađuje sa srodnim i drugim naučnim i prosvetnim institucijama u svetu. Posebno je dragocena saradnja je sa Muzejom holokausta u Vašingtonu i Muzejom Jad Vašem u Izraelu.

Istorijska građa od neprocenjivog značaja, koju velikim trudom, baštini Vojni muzej Srbije još uvek se nalazi u neadekvatnim uslovima koji ne zadovoljavaju ni jedan od propisanih kriterijuma.

U emisiji Obrazovno-naučnog programa RTS; povodom 140 godina Vojnog muzeja-srpske institucionalizovane arhivistike, pored bogate dokumentacije, govore prof. dr Ljubodrag Dimić, dopisni član SANU, pukovnik Milorad Sekulović, direktor Vojnog arhiva Srbije.

Autor emisije je Milica Bajić Đogo, montažer Milan Radičević, režija Lela Janić i Milica Bajić Đogo.