Enciklopedija za radoznale

Belovodski klesari

Bela Voda u središtu Srbije, nedaleko od Kruševca, važi za prestonicu srpskog klesarstva i vajarstva, i jedan od najživljih kulturnih centara kruševačkog kraja. Od davnina je čuvena po dobrom kamenu, koji je poznat kao belovodski peščar. On je opredelio žitelje ovog kraja u zanimanju i načinu življenja, koji su svoje bitisanje vekovima vezivali za kamen, od koga su sazidali lepu graditeljsku i izvajali umetničku baštinu. O upotrebi ovog kamena u srednjevekovnom graditeljstvu govore manastiri i crkve Moravske škole: Drenča, Naupara, Lepenac, Ravanica, Manasija, Kalenić, Milentija, Veluće...

Pazarska crkva

Crkva Rođenje Hristovo ili Pazarska ili Stara Crkva, kako se u narodu odomaćilo, sagrađena je 1834. godine, zahvaljujći dobrovoljnim prilozima bogatih meštana. Hram je ukopan u zemlju, u njega se ulazi niz nekoliko stepenika kako bi se ispoštovao dogovor sa Turskim vlastima da crkva ne pređe visinu od 10m i tako obližnjoj džamiji ne remeti dominaciju.

Grčko vojno groblje

Porodica Surlandžis iz Pirota decenijama brine o spomeniku koji dostojanstveno povezuje Grčku i Srbiju. Oni su čuvari Grčkog vojničkog groblja u Pirotu koje je nastalo u godinama posle Prvog svetskog rata. U njemu počivaju ostaci 358 grčkih vojnika i oficira, koji su krajem Velikog rata stradali u okolini Pirota. S kolena na koleno, ova familija prenosi amanet prababe Grkinje, Katine Levandis, koja se tokom Prvog svetskog rata, kao bolničarka, zaljubila u pirotskog narednika Jovana Stankovića, da bi se posle "razmirice" udala za njega i postala pirotska snaha.

Utvrđenje Ukosa

Na arheološkom nalazištu Ukosa kod Stalaća, čiji najstariji slojevi potiču još od starijeg gvozdenog doba (oko 1000. godine pre nove ere), stručnjaci su iskopali zidove građevine od kamena, nekadašnje ostave za hranu i mnoštvo arheološkog pokretnog materijala, među kojima su staklene posude, oruđe, oružje, alatke od kamena i kosti. Ukosa je utvrđeno naselje sa značajnim strateškim položajem iznad leve obale Južne Morave, u blizini stava sa Zapadnom Moravom. U svim periodima je služio kao utvrđenje. Najživlje je bilo u vreme kasne antike i rane Vizantije, od trećeg do šestog veka. O istraživanju lokaliteta govori Ljubiša Vasiljević, arheolog iz Kruševca.

Snimatelj: Periša Đinđić
Stručni saradnik: Milutin Dedić
Autor: Miodrag Zupanc