Enciklopedija za radoznale

Smilovska jezera

Jezera Savat I i Savat II su veštačke akumulacije napravljene u rejonu Zabrđa, u kraškoj Odorovačko-smilovskoj kotlini (na oko 700 metara nadmorske visine) u blizini sela Smilovaca, zato se nazivaju Smilovska jezera.

Od Dimitrovgrada su udaljena oko 12 kilometara severno i do njih vodi asfaltni put. Vlasništvo su zemljoradničke zadruge "Stočar" u Dimitrovgradu. Napravljena su 1979, odnosno 1985. godine, zbog melioracije prostranog kraškog polja, odnosno odvodnjavanja u proleće i navodnjavanja u leto i jesen.

Površina Savata I je oko 5,3 hektara, sa akumulacijom od 83.000 kubnih metara vode i najvećom dubinom od 6 metara, a površina Savata II je oko 22 hektara, sa akumulacijom od 420.000 kubnih metara vode i najvećom dubinom od 6 metara. Pošto nikad nisu u potpunosti stavljena u svoju osnovnu funkciju, jezera su vremenom poribljena i stavljena na gazdovanje Udruženju sportskih ribolovaca "Nišava" u Dimitrovgradu.

Teren oko jezera pogodan je za trasiranje pešačkih, trim staza, staza za jahanje i biciklističkih staza, a i za izgradnju kamp-naselja, bungalova i restorana. U blizini se nalazi čuvena prirodna retkost Petrlaška pećina i manastiri Sveta Petka i Sveti Kirik i Julita.

Sv. Petka na izvoru

Prema nekim predanjima, postojanje crkve svete Petke u dolini Grze, kod Paraćina, vezuje se za kralja Milutina, a po drugim za Stevana Musića, sestrića cara Lazara. Osnov za tu tvrdnju nalazi se u podatku da su Musići poreklom iz Izvora i da i danas postoje njihovi direktni potomci, čija je krsna slava prepodobna mučenica sveta Petka Paraskeva.

Najznačajniji događaj u istoriji tog manastira je prenos moštiju svete Petke iz Vidina u Srbiju. Za vreme boravka svetih moštiju u manastir u Izvoru, narod je iz svih krajeva dolazio da se pokloni svetiteljki i potraži utehu i nadu u molitvi.

Govoreći da "odlaze svetoj Petki u Izvor'' narod je tako zauvek dao ime toj svetinji. Manastir Sveta Petka Izvorska ima dve crkve, pod istim krovom, jednu pored druge. Smatra se da je veća crkva starija i da potiče iz srednjeg veka, a da je manja, oslonjena na nju, kasnije dozidana.

Stočarstvo Stare planine

Dragoljub Zlatković, agronom, etnolog istraživač, pisac dragocenih knjiga o običajima pirotskog i staroplaninskog kraja, u ambijentu visoravni Vrtibog i sela Gostuše, govori o zlatnim danima stočarstva na prostranim savatima Stare planine, prednostima i manama zadružnog življenja, borbama koje su se vodile za pašnjake između susednih sela, Crnovuncima, pokušaju modernizacije stočarstva, nastanku pirotske ovce, odlasku mladih, postepenom umiranju sela i gašenju stočarstva u tim predelima.

Uprkos svemu, Zlatković veruje da je moguće povratiti stočarstvo na Staroj planini.

Urednik i reditelj je Miodrag Zupanc, snimatelj Periša Đinđić.