Enciklopedija za radoznale

Zapis u Vrtovcu

Meštani Vrtovca, staroplaninskog sela u opštini Knjaževac, održavaju prastari običaj proslave Đurđevdana sa obrednim klanjem jagnjeta pred zavetnim krstom. Taj čin kolektivne žrtve predstavlja paganske elemente koji su u tom kraju uključeni u hrišćanski običaj. Žitelji Vrtovca okupljaju se na Đurđevdan nedaleko od sela, na mestu zvanom Kalavat gde se nalazi Ćelija, seoska kapelica sa obrednim krstom, posvećena Svetom Đorđu.

Crkva u Staničenju

Najstarija crkva u Ponišavlju je Crkva Svetog Nikole, kasnije nazvana Crkva Svete Petke, odnosno Svete Parasakeve, i nalazi se u Staničenju. Građevina, poput neke kripte, ili nadzemne grobnice, ima malo prozora i bez kupole je, tako da je mnogo više osvetljena kandilima i svećama, nego prirodnom svetlošću. Na zapadnom zidu, iznad ulaznih vrata je oštećeni ktitorski natpis. U tekstu se razaznaje: Izvoljenjem Oca i svršenjem Sina i pospešenjem sv. Duha, sazda se i oslika ovaj hram sv. Nikole o trošku Arsenija i Jefimije i Konstantina (. . .), u dane blagovernoga cara Ivana Asena, a kod gospodina Belaura, godine 1331-32.

Lajkovačka vodenica

Od 27 vodenica, koliko je na Kolubari od Valjeva do Obrenovca postojalo, Jolića ili Lajkovačka je poslednja u kojoj se, na sedam kamenova, melje žito. Napravljena je pre 300 godina, a na sadašnjem mestu je od 1895. godine. Jolića vodenicu podigli su Velisav Čenčarević iz Rubibreze i Mitar Jovanović iz sela Lajkovca. Po gabaritu se svrstava u najveće građevine ove vrste. Sastoji se od radnog prostora podignutog od univerzalnih talpi i zidane sobe na bočnoj severnoj strani. Vodenica ima dva ulaza, jedan na podužnoj a drugi na bočnoj strani.

Prvi srpski olimpijac

Naš prviolimpijac bio je maratonac Dragutin Tomašević, rođen u Bistrici kod Petrovca na Mlavi. Danas u ovom selu postoji muzej posvećen slavnom sportisti koji je otvorio i održava njegov potomak Radiša Rajković.

Manastir Gornjak

Manastir Gornjak se nalazi u dolini reke Mlave, između Petrovca na Mlavi i Žagubice. Građen je od 1376-1380. godine kao zadužbina Kneza Lazara. Do 16. veka nosio je ime Ždrelo. Od srednjevekovnih građevina sačuvane su glavna manastirska Crkva, posvećena Vavedenju i kapela u pećini, posvećena Svetom Nikoli. Manastir Gornjak je smešten ispod vertikalnih stena u Gornjačkoj klisuri. Zbog čestih rušenja u ratovima, današnji izgled Crkve manastira Gornjak potiče uglavnom iz 19. veka.

Snimatelj: Periša Đinđić

Stručni saradnik: Milutin Dedić

Autor: Miodrag Zupanc