Enciklopedija za radoznale

Vodenica na Moravi

U Pomoravlju su ranije postojale dve vrste vodenica. Na Moravinim pritokoma radile su vodenice potočare koje su koristile kinetičku snagu reke za pokretanje kamena, dok su se na Velikoj Moravi nalazile takozvane "moravke". Ovaj tip vodenica je specijalno konstruisan za ravničarske reke. Njihovu osnovu je prestavljala skela od izdubljenih hrastovih stabala. Pravljene su od dasaka, a pokrivene korom od drveta. "Moravke" su vezivane za kakvo drvo na obali, a u slučaju nepogoda su izvlačene.

Gornjak

Manastir Gornjak se nalazi u dolini reke Mlave i u srcu gornjačke klisure, između Petrovca na Mlavi i Žagubice. Izgrađen je u periodu od 1376-1380. godine kao zadužbina Kneza Lazara i ranije je, do 16. veka nosio ime Ždrelo. Sudeći po mnogobrojnim pomenima u istorijskim izvorima, u manastiru Gornjaku se živelo bez prekida značajnim duhovnim životom. Od srednjovekovnih građevina sačuvane su glavna manastirska crkva, posvećena Vavedenju i kapela u pećini, posvećena Svetom Nikoli. Zbog čestih rušenja u ratovima, današnji izgled crkve manastira Gornjaka potiče uglavnom iz XIX veka.

Slapovi i vodopad Bigar

Vodopad se nalazi na Staroj planini, na potoku Bukovski do, nekoliko kilometara južno od Kalne na putu ka Pirotu. Ovaj vodopad je visok oko 35 metara i ujedno predstavlja ušće u Stanjansku reku. Zbog kamena koji je lak i rupičast Bigar je dobio ime i zaštićen je kao blago prirode. Ovaj kamen koji se još zove i vodeni kamen, sedra ili vodeni mačak. Zanimljivo je da se voda sa Bigara može piti. Uzvodno od "Bigra" je više manjih vodopada, a tu su i tri jezerca bistre planinske vode. O njima se malo zna, jer je ovaj predeo nepristupačan i slabo naseljen.

Naupara

Na desnoj obali reke Rasine, u selu Naupari kod Kruševca, nalazi se istoimeni manastir sa crkvom posvećenom Bogorodici. Izgrađena je u osmoj deceniji 14. veka. Po arhitekturi liči na nešto ranije sazidanu Lazaricu i predstavlja spomenik moravske graditeljske škole.

Kanjon Temske

Temštica je planinska reka koja zaslužuje posebnu pažnju. Izvire ispod najvišeg vrha Srbije, Midžora. Protiče kroz jedinstvene stene crvenog peščara, nalik na kanjon reke Kolorado. Najveća je pritoka Nišave i celim tokom je naseljena potočnom pastrmkom. Tipična je bujičava reka, sa razbacanim stenama i brojnim tesnacima i slapovima.

Snimatelj: Periša Đinđić
Stručni saradnik: Milutin Dedić
Autor: Miodrag Zupanc