Enciklopedija za radoznale

Desankina Brankovina

Pored crkve i grobova Nenadovića, u spomen-parku Brankovina, nalaze se dve drevne škole. Starija, kao prva državna škola, načinjena je 1836. godine i nosi ime "Protina". U njoj je muzejska izložba o razvoju školstva i prosvete u XIX veku. Novija školska zgrada, u kojoj je učitelj bio Desankin otac Mihajlo Maksimović a prva slova učila buduća velika pesnikinja, podignuta je 1895. Sa puno razloga nosi naziv "Desankina škola" jer se tu nalazi stalna izložbena postavka o njenom životnom i književnom putu.

Crkva u Šapcu

Godine 1735. u popisu Mitropolije beogradske prvi put se pominje jedna crkva u Šapcu. Bila je posvećena Sv. Jovanu i nalazila se u srpskom delu Baira. Nepun vek kasnije Joakim Vujić zatiče crkvu Sv. Petra i Pavla, smeštenu u varoši, ''... koja je ot drva i pletera načinjena... Ova cerkva veoma trošna i skoro porušena. Zato visokorodni g. Jefrem voznamerio na proleće drugu novu, ot kamena cerkvu zidati." Zidanje novog hrama počelo je 1827. godine. Građevina je završena 1831. godine, što potvrđuje i natpis na ploči na južnom zidu.

Božilovića kuća

Reprezentativni konak, u Pirotu poznat kao zgrada Bele mačke, građen je u vreme turske vlasti za imućnog srpskog trgovca Božilovića. O zgradi je ispredana priča da joj je nastanak vezan uz obavezu boravka turskih begova na proputovanju kroz Pirot, što predstavlja dokaz njenog reprezentativnog karaktera i uloge konaka kao gostinske kuće. Nažalost, ovo izuzetno zdanje veoma je ruinirano i sklono padu.

Kumova vodenica

Najveća vodenica - brvnara na reci Toplici, u selu Markova Crkva, po stilu i načinu gradnje potiče iz 18. veka. Pisanih podataka nema, ali predanje kaže da je Stevan Jeremić iz obližnjeg Ratkovca, inače čuveni trgovac iz Obrenovićevog vremena, vodenicu otkupio od Turaka. Do sedamdesetih godina prošlog veka zvala se Jeremića vodenica; novo ime su joj nadenuli sadašnji vlasnici.

Sv. Haralampije u Paralovu

U okolini Bosilegrada, pored većih sela i mahala obavezno se nalazi posebno poštovan hrastov šumarak i u njemu drveni krst. Ova mesta su posvećena određenim svecima, a opšti naziv je: crkva, crkvište ili obrečište. U vreme kada nije bilo crkava ta mesta su služila kao bogomolje. Tu su se obavljala venčanja, krštenja, davao se pomen i sl. Danas su to mesta za obeležavanje seoske slave. Jedno od najpoznatijih obrečišta nalazi se u selu Paralovu, posvećeno je Svetom Haralampiju.

Autor: Miodrag Zupanc
Stručni saradnik: Milutin Dedić
Snimatelj: Periša Đinđić