Enciklopedija za radoznale: Vitovnica i druge priče

 Nesumnjivo, ovo je posle Trške crkve - najstarija crkva u Braničevskoj eparhiji. Dvojezični natpis (starosrpski i jermenski) na kamenu uzidanom u severni zid dozidanog dela crkve govori o Crkvi svetih apostola Petra i Jakova koju je 1218. godine podigao Vlado, sin Babugov.

Sretenovića vodenica

Na vodeničkom jazu reke Toplice, u selu Markova Crkva, nekoliko kilometara od Lajkovca, nalazi se vodenica sa dva kamena, koja je 1818. godine kupljena od Turaka i preneta na Sretenovića imanje. Odmah pored nje je i valjarica. Vlasnik je strastveni sakupljač starina. Stari alat, ratni suveniri i zaboravljene stvari za svakodnevnu upotrebu - izloženi su na prostranoj livadi oko vodenice.

Pirotska grnčarija

Na prostoru Pirota i Bele Palanke narodno tradicionalno grnčarstvo bilo je pod raznim uticajima sa strane. Pirot je bio centar grnčarskog zanata u Srbiji. Sredinom XIX veka imao je čak 40 grnčarskih radionica. Već krajem XIX veka značaj grnčarstva opada pa se smanjuje i broj grnčarskih radionica - ostale su 32. Gradovi na severu i zapadu Srbije posle oslobođenja od Turaka počeli su naglo da se razvijaju pa je veliki broj majstora grnčara iz Pirota i okoline otišao u te krajeve.

Znameniti konak u Bogovađi

Najznačajniji istorijski objekat na teritoriji opštine Lajkovac je manastir Bogovađa. Njegova starost nije utvrđena, ali se pretpostavlja da je podignut početkom 15. veka jer je u njegovoj porti, po predanju, sahranjen Slepi Grgur, sin Đurđa Brankovića. Pred kraj 1803. godine u manastiru je održan sastanak knezova i viđenijih ljudi tadašnje Srbije, na kojem je odlučeno da se podigne buna protiv otomanske vlasti. Veruje se da je sastanak održan u manastirskom konaku.

Crkva u Staničenju

Bez sumnje, najstarija crkva u Ponišavlju je Crkva Svetog Nikole, kasnije i danas Crkva Svete Petke, odnosno Svete Parasakeve, u Staničenju. Crkva se nalazi na maloj zaravni izvan sela. Reč je o izuzetno vrednom objektu srednjovekovnog graditeljstva. To je jednobrodna građevina s kraja 13. veka, bez kupole. Građena je od lomljenog kamena peščara i krečnjaka. Živopisana je 1331/32. godine. U vreme kada je crkva građena ovaj kraj je bio pod Ohridskom arhiepiskopijom, što se može zapaziti u stilu oslikavanja unutrašnjosti hrama.

Snimatelj: Periša Đinđić

Stručni saradnik: Milutin Dedić

Autor: Miodrag Zupanc