Enciklopedija za radoznale

Manastir Pustinja

Nalazi se u kanjonu reke Jablanica nedaleko od sela Poćuta blizu Valjeva. Iznad zapadnih vrata unutar crkve je natpis koji kaže da je gradnja započela u mesecu martu a bila završena 25. juna 1622. godine. Hram Vavedenja Presvete Bogorodice koji je podigao jeromonah Joakim, stradao je 1683. godine u vreme kada je turska vojska išla na Beč. Posle obnavljanja 1759. ponovo je porušena 1787. i 1788. i ostala je u ruševinama 40 godina. Crkva je građena od lomljenog kamena i sige u duhu raškog graditeljstva. Godine 1848. dozidana je pravougaona priprata sa visokim zvonikom. Crkva manastira Pustinja živopisana je 1622. Zidne slike su delo zografa Jovana i Nikole. Najpoznatija je freska Jovana Krstitelja.

Gamzigradska centrala

Gamzigradska hidroelektrana je zanimljiva, jer su se na tom mestu sreli Nikola Tesla i Đorđe Stanojević, astronom i naučnik evropskog kalibra, koji je imao značajnu ulogu za elektrifikaciju Srbije. Srbija ima pet hidroelektrana starih više od jednog veka: Pod Užičkim gradom je izgrađena pre 111. godina, Vučje pre 108. godina, Sveta Petka pre 103. a Gamzigrad godinu kasnije, dok Moravica radi tačno jedan vek. Zanimljivo je da je proizvodnja električne energije u Srbiji počela 1900. godine, četiri godine posle izgradnje hidroelektane na Nijagari, i to u hidroelektrani Pod gradom koja je izgrađena za samo dve godine na Teslinim principima polifaznih struja.

Borina kuća

Muzej kuća Bore Stankovića nalazi se u Baba Zlatinoj ulici, koja je dobila ime po baba-Zlati Borinoj babi po ocu. Kuću je Bora prodao još za života, nakon smrti baba-Zlate, jer je živeo u Beogradu. Imajući želju da se vrati u svoje Vranje koje je mnogo voleo, gradio je novu kuću, samo u drugom delu grada, ali uzalud, smrt je stigla neočekivano. Mnogo godina kasnije, opština je otkupila kuću, rekonstruisana je i predstavlja tipično vranjsko domaćinstvo s početka 20. veka. U dvorištu se nalazi bašta, stari dud, kaldrma i bunar, kao i letnja kuhinja. Okružena loznicama, cvećem, u proleće liči na jedan davno zaboravljeni Borin svet, satkan od prošlosti, mirisa, i skriven od modernog doba. Kuću posećuju svi turisti, prosto je šteta ne videti takav svet, svet koji je nekad postojao, a postoji i danas samo za sebe.

Urednik i autor: Miodrag Zupanc

Snimatelj: Periša Đinđić