Trezor

Reč istoričara - nastavak izlaganja direktora Instituta za savremenu istoriju prof. dr Momčila Pavlovića o savezničkim bombardovanjima gradova Srbije u ratnim operacijama u završnici Drugog svetskog rata.

** Učesnici: Momčilo Pavlović, sagovornik Bojana Andrić

** Tehn. vođstvo Miša Baćević i dežurna posada Studija III, reditelj Predrag Sinđelić, montažer Dragiša Đokić, urednik Bojana Andrić   

** Snimano 29. marta 2013, premijerno emitovanje; Redakcija za istoriografiju

zašto su nas ubijali, ljudi govore, prvi deo - Povodom 50. godišnjice savezničkog bombardovanja snimljene su tri polučasovne emisije o Nišu, najviše bombardovanom jugoslovenskom gradu. Savezničko bombardovanje Jugoslavije u Drugom svetskom ratu trajalo je od 20. oktobra 1943. do 17. septembra 1944. godine. Anglo-američki saveznici su više puta bombardovali naseljena mesta i komunikacije u Srbiji i drugim delovima Jugoslavije, u kojima je poginulo ili ranjeno veliki broj civilnog stanovništva i pričinjena znatna materijalna šteta. Prvi je na meti zapadnih saveznika bio Niš, koji je bombardovan 20. oktobra 1943. godine. Sledeće bombardovanje zadesilo je Niš marta 1944. godine. Izvlačenje mrtvih i ranjenih trajalo je 7 dana, a zatim 5. aprila 1944. godine britanski i američki bombarderi su treći put u Drugom svetskom ratu zasuli Niš tepihom bombi, usmrtivši najmanje 88 civila. Na grad je bačena veštačka magla, a potom je tokom 40 minuta u tri navrata, nasumice zasut sa 248 bombi težine između 100 i 500 kilograma. U napadu, kao ni prilikom prvog bombardovanja grada, angloamerička avijacija nije nanela bitniju štetu nemačkoj vojsci. Treći septembar 1944, bio je jedan od najtragičnijih dana za Srbiju: tada je više od 300 bombardera iz 15. američke vazduhoplovne armije tuklo gradove, čak jedna šestina te flote napala je Niš. Bila je to operacija savezničkih i jugoslovenskih snaga nazvana "nedelja pacova". Za samo sedam dana, prema nemačkim izveštajima, oko 2.000 aviona bombardovalo je Srbiju, znatno manje Bosnu i Hrvatsku. Na Niš je tada istresalo tovare eksploziva čak 1.200 savezničkih aviona. U jesen te ratne godine trebalo je sprečiti povlačenje 350.000 Nemaca iz Grčke i Albanije, a Niš je kao čvorište suvozemnih, železničkih i vazdušnih puteva bio jedan od najčešćih ciljeva savezničke avijacije. Motivi, vojni i privredni, sasvim su jasni. A da li se i grad morao temeljno i nemilosrdno rušiti uz mnogo civilnih žrtava?

** Učesnici: Đorđe Stamenković, Ljubomir Rosić, Petar Stojanović, Života Janković, Dobrivoje Milutinović, Boža Mijalković, Stevan Popović, Ljuba Stanojević

**  Scenaristi Nedeljko Ješić, Srđan Zamolo; producent Aleksandar Janković, organizator Zoran Zindović, snimatelj Veselko Krčmar, muzički saradnik Vladimir Petričević, obrada zvuka Radosav Bojković, sekretarica realizator Milica Hakman, asistent režije Sreten Milenković, montažer Tihomir Dukić, reditelj Srđan Zamolo, urednik Nedeljko Ješić

** Premijerno emitovano 13.09.1994, redakcija Opšteobrazovnog programa, urednik Petar Savković