Političke ideje u Srba

Nikola Pašić se smatra najupamćenijim, najuticajnijim i najznačajnijim novovekovnim srpskim političarem i državnikom. U prvoj fazi opozicionoga delovanja on je, poput Svetozara Markovića, Mite Cenića i drugih socijalista, zahtevao da se "unese veća sloga u srpski narod podeljen na više vera".

U drugoj fazi, do Prvog svetskog rata, zalagao se za proširenje Srbije i za oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda u jednu nacionalnu državu, koja bi bila zasnovna na patrijarhalnoj demokratiji. Treća, glavna faza, obuhvata Pašićeve aktivnosti u stvaranju jugoslovenske državne zajednice, kada se podjednako zalagao za Veliku Srbiju i za jugoslovensku državu.

Pod pritiscima monarha Aleksandra, svojim učešćem u likvidaciji Apisove ultrapatriotske zavereničke organizacije Crna ruka (Ujedinjenje ili smrt), učinio je političku grešku. Nestao je triangl moći koji su činili dvor, Pašić i bivši zaverenici, a samim tim narušen je balans snaga. Izazvaće to snaženje nacional-ekstremista u Hrvatskoj i u Sloveniji.