Kovid jadi japanskog ostrva Okinava - nedostatak epidemiološkog suvereniteta kao bolna rana

Okinava je tropsko ostrvo na krajnjem jugu Japana čije more pleni čistom plavom, a često i tirkiznom bojom. Sve je tu - i beli pesak i palme, preplanuli ljudi u bermudama i spori, opušteni južnjački život.

Njega doduše umeju da prekinu naleti tajfuna, ali i raspara urlanje motora američkih aviona i helikoptera u niskom letu.

Idiličnu atmosferu poslednjih dana remeti i raspaljivanje zaraze koronavirusom. Američke vojne vlasti nedavno su nevoljko saopštile da je preko 250 vojnika u njihovim kasarnama na Okinavi, uglavnom u Kamp Hansenu i Futenmi, zaraženo kovidom.

Pošto u brojnim američkim bazama i instalacijama, koje zauzimaju čak 18 odsto teritorije tog ostrva od 1.200 kvadratnih kilometara, radi i domaće stanovništvo, te američko vojno osoblje uživa u plažama i čarima noćnog života širom Okinave, lokalne vlasti su bile prisiljene da zadnjeg dana jula proglase vanredno stanje.

Naime, iako je početkom jula u SAD broj registrovanih obolelih već bio prešao 2,6 miliona, a broj žrtava dostigao neverovatnih 127.000, američki vojnici i njihove porodice su nastavili da vojnim transportom pristižu na Okinavu.

Zaobilazili su, pritom, zabranu na ulazak u zemlju koja važi za američke državljane i bez ikakve kontrole od strane japanskih vlasti, što će reći, bez testiranja na korona virus i dvonedeljnog karantina.

Tako ni centralna vlada u Tokiju, ni lokalna vlada u gradu Nahi na Okinavi nisu imale, niti su mogle da imaju relevantne podatke o epidemiološkoj situaciji u američkim vojnim postajama na svojoj teritoriji.

Zato, kada je virus počeo da zahvata japanske građane koji su u kontaktu s američkim vojnim osobljem, kao što su taksisti ili barmeni, sve što je guverner Okinave mogao da učini je bilo da ljubazno zamoli američku komandu da mu stavi na znanje broj obolelih vojnika i da se pritom nada ili moli da podatak koji mu je stavljen na uvid bar nije daleko od istine.

Koronavirus kao politički reflektor koji osvetljava podjarmljenost

Tako je koronavirus, poput reflektora, bacio jasni, žarki snop svetlosti na često zapostavljan i, iz političkih razloga, zamagljivan problem Okinave (i cele zemlje) koji već desetlećima tinja i gori - na po domaćine vrlo nepovoljne odredbe Sporazuma o statusu vojnih snaga SAD (SOFA) i na praktičnu i mnogostranu podređenost japanskog stanovništva i političkog aparata stranoj vojnoj čizmi koja iz njih proističe.

Podjarmljenost se naročito oseća na Okinavi, ostrvu sa oko 1,3 miliona stanovnika, gde je stacionirano blizu 30.000 američkih vojnika sa ogromnom količinom tehnike. Tome treba dodati i osoblje na radu u vojsci i vojne porodice - njih preko 25.000.

Težinu situacije dobro ilustruje činjenica da je prefektura Okinava, administrativna jedinica nazvana po tom ostrvu, uprkos tome što zauzima samo 0,6 odsto japanske teritorije, (protiv svoje volje) ugostila čak 70 procenata američkih vojnih instalacija u Zemlji izlazećeg Sunca.

Mada tako velika pokrivenost vojnim bazama danas lokalnim zemljoposednicima donosi redovan i solidan prihod, a značajno prisustvo vojske puni džepove domaćih ugostitelja, majstora i građevinaca, oni takođe opterećuju stanovništvo kriminalom i nesrećama kakvim drugi delovi zemlje nisu izloženi.

Naime, zločini koje su na Okinavi počinili američki vojnici gotovo fasciniraju svojom mračnom raznovrsnošću. Među njima su klasični teški prestupi kao što su davljenja mladih žena motivisana strašću, prebijanja radnika i vlasnika ugostiteljskih radnji na smrt prilikom pljačke, ubistva taksista kako bi se izbeglo plaćanje računa, ili pojedinačna i grupna silovanja žena i dece.

Po svojoj tragičnoj uvrnutosti upadljiva su, međutim, dva slučaja s kraja pedesetih i početka šezdesetih kada su američki vojnici tokom lova trofejno odstrelili po jednog japanskog civila, zamenivši ih za životinje.

I smrtonosne nesreće koje je izazvala američka vojska podjednako obiluju varijetetom i morbidnošću: od onih relativno čestih i profanih kao što su saobraćajke, preko onih donekle razumljivih s obzirom na sveopšte prisustvo oružja (kao što je eksplozija bombe zaostale iz Drugog svetskog rata koja se slučajno aktivirala tokom utovara na brod i izmasakrirala 106 japanskih građana koji su silazili sa obližnjeg ferija), do onih koje izazivaju potpunu nevericu i šok, poput izlivanja otrovnih gasova i teških metala, padova vazdušnih meta i avionskih tankova s gorivom, odnosno obrušavanja vojnih letelica na privatne kuće i javne objekte.

Kada je ovo poslednje u pitanju, u kolektivnom sećanju stanovnika Okinave najdublja je rana koju je izazvao pad američkog vojnog aviona 1959. na osnovnu školu u gradiću Ićikava kada je poginulo 17 dece i nastavnika, a ranjeno preko 100.

Nepokretni nosač aviona

Okinava, poznata po suncu, idealnoj prosečnoj godišnjoj temperaturi, ukusnoj i zdravoj hrani, te izuzetno visokom broju stogodišnjaka, je magnet ne samo za brojne turiste željne odmora, već i za one pojedince koji žele da žive drugačijim, nesputanim stilom života - za surfere, ronioce, spiritualiste i meditante, za mlade koji žele da postanu pripitomljivači delfina, foki i morževa.

Neobičan stari jezik, opojna narodna muzika, vidovnjaci i mediji koji prenose poruke mrtvih predaka i božanstava s onog sveta - sve to čini Okinavu i bogatom riznicom otkrića za lingviste, etnografe i antropologe.

Međutim, to živopisno ostrvo na jugu Japana, umesto "tropskim rajem", zbog zagušujućeg i, zašto ne reći, zastrašujućeg stranog vojnog prisutva se često metaforično naziva nepokretnim nosačem aviona.

Ono tu svoju zlu kob duguje istorijskim prilikama. Okinava se našla na putu kojim su napredovali američka mornarica i marinci krajem Drugog svetskog rata i postala poprište najkrvavije bitke u Pacifiku u kojoj je za manje od tri meseca, uz oko 94.000 japanskih i 12.500 američkih vojnika, život izgubilo i oko 94.000 civila.

Tokom tih žestokih, očajničkih borbi lokalno stanovništvo, koje je zbog istorijskih veza sa Kinom i južnim pacifičkim ostrvima imalo specifičnu kulturu i jezik, bilo je gonjeno od strane jedinica pridošlih iz drugih delova Japana da juriša kopljima na američke trupe, te pozivano i prisiljavano da vrši kolektivna samoubistva kako bi očuvalo čast države i japanskog cara.

Nakon te tromesečne klanice koja se desila u proleće 1945, Okinava je okupirana, a početkom pedesetih i zvanično inkorporirana u sastav Sjedinjenih Američkih Država.

Bitno za Okinavu, pedesetih i šezdesetih godina Japan je zahvatio talas snažnih protesta protiv Sporazuma o bezbednosti koji je zemlja 1951. potpisala sa SAD, a u kojem je japanska vlada pristala na dalje stacioniranje američkih trupa u svojoj zemlji, uprkos tome što je tim dokumentom formalno okončana američka posleratna okupacija.

Protesti su bili nošeni i nezadovoljstvom naroda, koje su svojim delovanjem podgrevali i tada relativno uticajni japanski komunisti i socijalisti, u odnosu na činjenicu da su američke baze ali i domaća industrija bile stavljene u službu ratnih napora Vašingtona na Korejskom poluostrvu i Vijetnamu.

Kao reakcija na te događaje, veliki deo američkih vojnih efektiva prebačen je s najvećeg japanskog ostrva Honšu na Okinavu, jer se ona tada još uvek nalazila pod direktnom upravom Vašingtona, pa je predstavljala manje politički složenu sredinu.

Danas, šest decenija docnije, nakon vrlo dugih pregovora konačno se očekuje prebacivanje 7.000 američkih vojnika sa Okinave na Guam, pacifičko ostrvo u sastavu SAD, najverovatnije u 2024. godini.

Ipak, za vladu u Tokiju korist koju u smislu odbrane protiv rastuće sile Kine pružaju američke trupe stacionirane na Okinavi isuviše je velika da bi ona vršila ozbiljan pritisak na Vašington da dalje rastereti to ostrvo.

Epidemiloški suverenitet kao novi zadatak za lokalne vlasti

Gledano iz perspektive američke strategije u Azijsko-pacifičkom regionu, Okinava ima i odličan geografski položaj, s obzirom da se nalazi vrlo blizu Tajvana, kineske obale i Korejskog poluostrva, te može da služi kao odskočna daska za ratovanje u jugoistočnoj Aziji - i to je bio važan razlog za koncentraciju američkih snaga na njoj.

Mada je Okinava 1972. godine vraćena pod japanski suverenitet, njen, u odnosu na Tokio periferni a u odnosu na SAD, praktično, kolonijalni, položaj čine neostvarivim želje lokalnog stanovništva i vlasti da se oslobode od tereta strane vojne čizme i tako uklone pretnju od zločina koje čine mladi, razuzdani i društveno neprilagođeni američki vojnici, od nesreća koje prouzrokuju vojne vežbe i operacije američke vojske i od opasnosti koje njeno prisustvo, kao važne mete za strane armije, predstavlja u vojnobezbednosnom smislu.

Kovid je pokazao da toj listi lokalnih aspiracija treba dodati i epidemiološki suverenitet - pravo domaćih vlasti da sprovode karantin i kontrolu kretanja nad stranim vojnim osobljem.

Slučaj Okinave pokazuje da zemlja koja na svojoj teritoriji ima strane baze može biti bespomoćna ne samo politički i vojno, već i zdravstveno.